Białe certyfikaty już za kilka dni!
Podstawy prawne dla efektywności efektywności
Podstawowym dokumentem prawnym regulującym kwestie efektywności energetycznej w Polsce jest Ustawa o Efektywności Energetycznej z 15 kwietnia 2011 roku oraz ustawa Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r., w której od zawsze widniał zapis, zgodnie z którym poprawa efektywności ma być brana pod uwagę przy ustalaniu taryf dla energii elektrycznej, ciepła i gazu. Warto podkreślić, że zgodnie z założeniami, poprawa efektywności energetycznej ma mieć na celu zmianę sposobów wykorzystania energii, a nie pogorszenie funkcjonowania danych instalacji
Cel indykatywny vs. obligatoryjny
Należy też wspomnieć, że aktualnie, zgodnie z unijnym prawem, zwiększanie efektywności energetycznej jest dla Państw członkowskich celem indykatywnym. Oznacza to, że Państwo członkowskie musi do niego dążyć i zmierzać, ale jeśli go nie osiągnie, to nie mogą być wyciągnięte względem niego negatywne konsekwencje. W odróżnieniu od celu obligatoryjnego, którego nieosiągnięcie skutkuje pozwem przed Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i wymierzeniem kary finansowej. Cel indykatywny skutkuje wezwaniem w celu wykazania działań aby go zrealizować (ustawy, promocje, systemy wsparcia). Warto wspomnieć, że nowa dyrektywa efektywnościowa w połowie dotyczy przedłużenie systemu wsparcia dla kogeneracji.
Doktor Muras przypomina, że podstawowym celem dyrektywy 2006/32/WE jest „opłacalna ekonomicznie poprawa efektywności końcowego wykorzystania energii poprzez określenie celów orientacyjnych oraz stworzenie mechanizmów, zachęt i ram instytucjonalnych, finansowych i prawnych, niezbędnych w celu usunięcia istniejących barier rynkowych i niedoskonałości rynku utrudniających efektywne końcowe wykorzystanie energii” oraz „stworzenie warunków dla rozwoju i promowania rynku usług energetycznych oraz dla dostarczania odbiorcom końcowym innych środków poprawy efektywności energetycznej.” Elementy te wydają się logiczne i spójne, gdyż jeśli nakłady kosztów przekraczają to, co można osiągnąć, nikt nie powinien podejmować takich działań.
Dyrektywa 2006/32/WE dotyczy podmiotów dostarczających środki poprawy efektywności energetycznej, dystrybutorów energii, operatorów systemu dystrybucji, przedsiębiorców prowadzących detaliczną sprzedaż energii i odbiorców końcowych, a także sił zbrojnych (wyłącznie w zakresie, w którym jej stosowanie nie wchodzi w konflikt z naturą i podstawowym celem działalności sił zbrojnych oraz z wyłączeniem sprzętu używanego wyłącznie w celach wojskowych). Z „dobrodziejstw” dyrektywy nie mogą korzystać podmioty objęte systemem EU ETS.
Stara dyrektywa (z dnia 5 kwietnia 2006) nie implementowała rozwiązań dotyczących inteligentnego opomiarowania i zawierała raptem jeden artykuł z nim związany, natomiast nowa (z dnia 25 października 2012) poświęca mu cały rozdział. Wpisuje się w trend dyrektyw 72 i 73, które wskazują, że do 2020 roku wszyscy powinni mieć opomiarowanie indywidualnymi licznikami odczytywanymi zdalnie. Ponadto dyrektywa wyrazie wskazuje nawet na kwestię ochrony danych osobowych. W ramach trójpaku mają więc zostać implementowane dyrektywy 72 i 79.
Dyrektywa 2012/27/EU z dnia 25 października 2012 r. wymaga by została ustanowiona wspólna struktura ramowa dla środków służących poprawie efektywności energetycznej w Unii, tak abyśmy w roku 2020 mogli osiągnąć 20% oszczędności energii, a także stworzyć warunki dla dalszego polepszania efektywności energetycznej po wspomnianej dacie docelowej.
Celem dyrektywy jest również usunięcie barier na rynku energii oraz przezwyciężenie nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, które ograniczają efektywność dostaw i wykorzystania energii oraz ustalenie orientacyjnych krajowych celów w zakresie efektywności energetycznej na 2020 rok. Należy pamiętać, że państwa członkowskie ustalając swoje wartości docelowe mają uwzględnić cele Komisji Europejskiej, zgodnie z którymi zużycie energii pierwotnej ma być nie większe niż 1474 Mtoe (zużycie energii końcowej ma być nie większe niż 1078 Mtoe).
Państwo nie ponosi już konsekwencji ale przedsiębiorca tak!
Według wcześniejszych założeń, cel zwiększenia efektywności energetycznej o 20% do 2020 r. był celem o charakterze obligatoryjnym. W 2012 roku, po długich debatach w Parlamencie Europejskim, zmieniono go na cel indykatywny. O ile na poziomie krajowym dyrektywa mówi, że przy rozliczeniu z Komisją jest to cel indykatywny, to Państwa członkowskie zostały zobligowane do nałożenia celów obligatoryjnych na przedsiębiorstwa! Nastąpiło więc zejście odpowiedzialności z pułapu politycznego krajowego na pułap poszczególnych państw członkowskich.
Warto odnotować jeszcze fakt, iż wymogi zawarte w dyrektywie 2012/27/UE są wymogami minimalnymi i nie uniemożliwiają państwom członkowskim utrzymywania lub wprowadzania surowszych środków, jednakże dany kraj musi poinformować Komisję Europejską o planowanych „surowszych” środkach.
Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski
Gdy został sporządzony drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski (dostępny na stronie: http://www.mg.gov.pl/node/15923), po zliczeniu oszczędności jakimi dysponujemy, okazało się, że obowiązek wprowadzony poprzez unijną dyrektywę został już wypełniony. W 2016 roku Polska osiągnie oszczędność na poziomie 9%, czyli 4,6 Mtoe (toe – tona oleju ekwiwalentnego, równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kJ/kg ) oszczędności energii paliwa pierwotnego. Gdy Ministerstwo Gospodarki zweryfikowało drugi KPD i zanalizowało sytuację, automatyczne wzrósł cel z 9% na 11%.
Zgodnie z informacjami zawartymi w drugim KPD, Polska od lat dziewięćdziesiątych poczyniła ogromne postępy w zakresie efektywności energetycznej. Zapomniano jednak dodać, iż tak dobre wyniki są powodem upadku część niezmodernizowanych przedsiębiorstw. Oczywiście bardzo dużo zakładów – szukając oszczędności – zrealizowało przedsięwzięcia efektywnościowe jednakże nie taką skalę jak pokazuje raport.
Białe certyfikaty tuż tuż...
Najnowszym problemem, który spędza sen z powiek większości przedsiębiorstw jest system tzw. białych certyfikatów efektywności energetycznej. Pojawi się on w Polsce już od 2013 roku i będzie instrumentem, który wykorzystuje mechanizmy rynkowe do wspierania efektywności energetycznej. System skierowany jest do bardzo szerokiej i zróżnicowanej grupy podmiotów, które należą do różnych branż. Pod system podlegać bowiem będą: firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny lub ciepło odbiorcom końcowym oraz podmioty z sektora nieruchomości, szkoły, szpitale, centra handlowe, firmy produkcyjne i usługowe. Tym samym, system tzw. białych certyfikatów stanie się skomplikowanym obowiązkiem dla podmiotów zobligowanych w ustawie, jak również bonusem finansowym dla firm, które udowodnią zaoszczędzenie określonej ilości energii poprzez zrealizowanie inwestycji służących poprawie efektywności energetycznej.
By system mógł poprawnie funkcjonować, musi pojawić się ostatni z brakujących aktów wykonawczych do Ustawy o Efektywności Energetycznej – tj. Obwieszczenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej.
Nieprzygotowane obwieszczenie blokuje system
Pierwsza wersja obwieszczenia pojawiła się w dniu 19 listopada 2012 roku i wzbudziła spore kontrowersje wród przedsiębiorców. Obwieszczenie miało mieć charakter szczegółowy, powinno obejmować cały zakres przedsięwzięć, które będą służyły poprawie efektywności, natomiast obecnie znajdujemy w nim zapisy w stylu: „w tym także”, „na przykład”, „które dotyczą” etc. Zapisy te tworzą katalogi otwarte, pokazują tylko i wyłącznie przykłady. Nie spełnia to założonego celu, gdyż mogą zacząć się spory interpretacyjne np. dotyczące przynależności urządzeń do odpowiednich grup czy kategorii.
Zdaniem dr Murasa: obwieszczenie powinno mieć charakter bardziej ogólny, ale wskazywać precyzyjnie zakresy. Jeśli np. przedsięwzięcie ma mieć na celu poprawę efektywności energetycznej oświetlenia, obwieszczenie powinno jednoznacznie precyzować, czy powinno zostać uwzględnione jedynie źródło światła, czy również jego oprawa.
Reasumując, jeśli kategorie otwarte zostaną przyjęte, to istnieje ryzyko sporów o konkretne urządzenia, które przedsiębiorcy będą chcieli zgłosić w ramach zwiększania efektywności energetycznej.
Przetargi związane z efektywnością energetyczną
Zgodnie z Ustawą, wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać ŚEE (BC) ma następować w drodze przetargu organizowanego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Przetarg ma być ogłaszany na dwa miesiące przed terminem jego przeprowadzania i organizowany przynajmniej raz w roku (kolejne przetargi mają być organizowane w zależności od potrzeb, aby zapewnić odpowiednią ilość oszczędności w celu realizacji obowiązku).
Aby wystartować w przetargu należy mieć oszczędność energii o równowartości minimum 10 toe średnio w skali roku (to bardzo niski próg, żeby go osiągnąć wystarczy wymienić stolarkę okienną i przeprowadzić termomodernizację w pięciu stumetrowych mieszkaniach, zwłaszcza że do przetargu mogą zostać zgłoszone przedsięwzięcia tego samego rodzaju, które dają łączną oszczędność 10 toe średnio w ciągu roku).
Dr Muras przypomina, że „do przetargu nie może zostać zgłoszone przedsięwzięcie zakończone przed 1 stycznia 2011 roku oraz przedsięwzięcie, na którego realizacje przyznano premię termomodernizacyjną, o której mowa w art. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów lub uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej lub z budżetu Państwa.” Ponadto, zgodnie z art. 13 wspomnianej ustawy, do przetargu nie kwalifikują się przedsięwzięcia określone w oświadczeniu przedsiębiorstwa energochłonnego.
W przetargu mogą uczestniczyć podmioty, które przedłożyły poprawną deklarację przetargową wraz z audytem efektywności energetycznej. Deklaracja, powinna zawierać dane teleadresowe podmiotu, u którego zrealizowano lub zostanie zrealizowane przedsięwzięcie efektywnościowe (lub podmiotu upoważnionego) oraz określenie wartości BC, których podmiot żąda i dane dotyczące ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku (w toe), a także wskazanie okresu uzyskiwania oszczędności.
Ponadto, deklaracja powinna zawierać określenie wartości efektu energetycznego (ω), czyli stosunku ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku w wyniku realizacji przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej do wartości świadectwa efektywności energetycznej. Wspomniana dokumentacja powinna informować również o rodzaju przedsięwzięcia i terminie jego realizacji oraz o braku przesłanek negatywnych wymienionych w art. 18 ust. 2, a także o okresie uzyskiwania oszczędności. Warto odnotować, że udział w przetargu jest bezpłatny.
Przetarg ma rozstrzygać Komisja Przetargowa, a wygrywają go podmioty, które zadeklarowały wartość efektu energetycznego (ω), zawierający się w przedziale (t * ωśr; ωmax), gdzie „t” to współczynnik akceptacji ofert określany przez Ministerstwo Gospodarki, „ωmax” to najwyższa zadeklarowana w danym przetargu wartość efektu energetycznego, zaś „ωśr” to średnia wartość efektu energetycznego, czyli średnia zadeklarowanych w danym przetargu wartości efektów energetycznych ważoną ilością energii zaoszczędzonej w wyniku realizacji zgłoszonego do przetargu, danego przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, w łącznej ilości energii zaoszczędzonej przez wszystkie zgłoszone do przetargu przedsięwzięcia.
System wydawania Białych Certyfikatów
Potwierdzeniem deklarowanej oszczędności energii wynikającej z przedsięwzięcia (lub przedsięwzięć tego samego rodzaju) służącego poprawie efektywności energetycznej, przez podmiot, który wygrał przetarg, jest – wystawiane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki – ŚEE (świadectwo efektywności energetycznej) potocznie zwane BC (białym certyfikatem).
Dr Muras podkreśla, że informacje o każdym wygranym BC wraz z kartą audytu „nagrodzonego” przedsięwzięcia, będzie można znaleźć w Biuletynie Informacji Publicznej URE. Umożliwi to tzw. kontrolę społeczną, jednakże aktualne prawodawstwo nie przewiduje żadnego systemu korygowania błędnie przyznanych BC (ani niesłusznie nieprzyznanych).
Audyty efektywności energetycznej
W ustawie o efektywności energetycznej zaproponowano zmianę brzmienia art. 22 ust. 3 zastępując audytora - „osobą” (wykonującą audyt) oraz uchylenie ust. 5 w art 28, który dotyczy zaświadczenia o niekaralności audytora, a także uchylenie przepisów art. 29-34, które dotyczą: przesłanek uzyskania uprawnień audytora, obowiązku publikowania listy audytorów, przesłanek utraty uprawnień audytora, obowiązku ubezpieczenia audytorów funkcjonowania komisji kwalifikacyjnych do spraw egzaminowania audytorów oraz uznawania uprawnień nabytych w innych państwach UE, EFTA i Konfederacji Szwajcarskiej.
Audyt efektywności powinien zawierać dane teleadresowe podmiotu, u którego zostanie zrealizowane przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej (lub podmiotu przez niego upoważnionego), kartę audytu efektywności energetycznej, której wzór został określony w rozporządzeniu, oznaczenie miejsca lokalizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, ocenę stanu technicznego oraz analizę zużycia energii obiektu, urządzenia lub instalacji oraz ocenę efektów uzyskanych w wyniku relacji przedsięwzięcia (służącego poprawie efektywności), która będzie zawierała w szczególności określenie osiągniętej oszczędności energii.
Ocena stanu technicznego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji oraz analizy zużycia przez nie energii powinna zawierać w szczególności inwentaryzację określającą rodzaj przedsięwzięcia i jego parametry pracy, ogólne dane techniczne, dokumentację lub opis techniczny. Wspomniana ocena powinna obejmować również wyniki oszacowań zużycia energii przez obiekt przedsięwzięcia z wykorzystaniem metod analitycznych i z uwzględnieniem danych znamionowych lub katalogowych oraz czynników wpływających na zużycie energii, a także wyniki pomiarów wielkości fizycznych i parametrów pracy z uwzględnieniem czynników wpływających na zużycie przez nie energii oraz charakterystyki sprzętu pomiarowego wraz z udokumentowanymi pomiarami i określeniem okresów ich wykonania. Ponadto w ocenie stanu technicznego należy zawrzeć ocenę błędów wykonanych pomiarów i wewnętrznej spójności ich wyników oraz uzgodnienie wyników pomiarów z oszacowaniami analitycznymi, a także określenie całkowitej, bazowej wielkości zużycia energii przez obiekt przedsięwzięcia: wielkość produkcji, usytuowanie budynku, jego zasiedlenie (gęstość, okresowość) i warunki eksploatacyjne (temperatura, wilgotność, intensywność oświetlenia i wentylacji). Bardzo istotne jest również zawarcie informacji określających całkowitą, bazową wielkość zużycia energii według stanu przed zrealizowaniem przedsięwzięcia (lub przedsięwzięć tego samego rodzaju) służącego poprawie efektywności energetycznej. Sporządzający audyt powinien załączyć również wykaz obowiązujących przepisów, norm, dokumentów i danych źródłowych, z których korzystał.
Ocena efektów uzyskanych w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, stosownie do sposobu sporządzania audytu, powinna zawierać wskazanie realizowanego działania oraz szczegółowy opis usprawnień, określenie sposobu wykonania analizy danych i metod obliczeniowych oraz zastosowanych modeli matematycznych, a także szczegółową specyfikację: wzorów, wskaźników i współczynników użytych w obliczeniach.
Dodatkowo we wspomnianej ocenie należy zawrzeć opis przyjętych założeń oraz wskazanie źródeł danych zastosowanych do obliczeń oszczędności energii, wyniki obliczeń, w szczególności osiągniętej średniorocznej oszczędności energii oraz łącznej redukcji kosztów eksploatacji obiektu przedsięwzięcia, wnioski wskazujące na zasadność wyboru tego przedsięwzięcia oraz wykaz wykorzystanych programów komputerowych użytych do obliczania oszczędności energii.
Cała odpowiedzialność za weryfikację audytorów przechodzi na przedsiębiorstwo
Dr Muras zwraca uwagę na fakt, iż osoby, które będą wykonywały audyty, nie podlegają żadnemu obowiązkowemu ubezpieczeniu. Oznacza to tyle, że Państwo Polskie zdejmuje z siebie odpowiedzialności weryfikacji audytorów w jakimkolwiek zakresie – cała odpowiedzialność za weryfikację audytorów przechodzi na przedsiębiorstwo, które będzie musiało samodzielnie sprawdzić: czy ktoś rzetelnie zrobi audyt, czy jest to osoba wiarygodna i czy przy ewentualnej szkodzie audytor będzie w stanie pokryć jej koszty.
Rozliczenie obowiązku oraz system kar
Przedsiębiorstwo energetyczne, odbiorca końcowy, dom maklerski lub towarowy dom maklerski mogą żądać wydania przez Towarową Giełdę Energii kub inny rynek regulowany prowadzący RPMŚEE dokumentu stwierdzającego prawa majątkowe wynikające z ŚEE przysługujące wnioskodawcy. Mogą też złożyć wniosek o umorzenie określonej ilości świadectw, wraz z dokumentem potwierdzającym ilość PMŚEE wydanych przez TGE. Ponadto, TDM lub DM może także złożyć wniosek o umorzenie ŚEE należących do innego podmiotu, jeśli dodatkowo dostarczy pisemną zgodę tego podmiotu na zliczenie tych świadectw do wypełnienia obowiązku. Świadectwo umorzone do 31 marca danego roku jest uwzględniane do rozliczenia obowiązku za poprzedni rok.
Po pierwsze, Prezes URE nakłada na podmiot zobowiązany karę do 10% przychodu tego przedsiębiorstwa (z roku podatkowego poprzedzającego rok nałożenia kary) w przypadku, gdy podmiot nie dopełnia obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectwa efektywności energetycznej lub nie uiszcza opłaty zastępczej. Po drugie, gdy podmiot zobowiązany nie przedstawia w wyznaczonym terminie dokumentów lub informacji, niezbędnych do oceny wypełnienia obowiązku na żądanie PURE. Po trzecie, gdy przedłożył Prezesowi URE wniosek o umorzenie świadectwa efektywności energetycznej, zawierający nieprawdziwe dane.
Ponadto, Prezes URE nakłada na podmiot uprawniony karę w wysokości do 2.000.000 euro jeżeli podmiot zobowiązany w deklaracji przetargowej podał nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, nie zrealizował przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej wbrew zobowiązaniu albo nie zawiadomił o zakończeniu przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej w terminie 30 dni od jego zakończenia lub zawiadamiając, udzielił nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji. Prezes nakłada karę w wysokości 2.000.000 euro również wtedy, gdy podmiot uzyskał oszczędność energii niższą niż określona w deklaracji przetargowej, stwierdzoną w wyniku powykonawczego audytu oraz gdy nie dopełnia obowiązku umorzenia ŚEE, które pobrał nienależnie, a także jeśli mimo zakazu uczestniczył w przetargach.
Dr Muras przypomina, że brzmienie przepisu art. 35 (podobne do art. 56 uPe) przesądza, iż Prezes Urzędu Regulacji Energetyki jest zobligowany, a nie uprawniony, do nałożenia kary w razie stwierdzenia okoliczności jej podlegających (analogia do orzecznictwa na gruncie uPe np. SN w wyroku 25 kwietnia 2007 sygn. Akt III SK 1/07). Przepisy art. 35 stanowią samodzielną podstawę do wymierzenia kary pieniężnej i nie przewidują konieczności wykazania zawinionego działania podmiotu zobligowanego. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego w sprawach deliktów administracyjnych przyjmuje się koncepcję tzw. winy obiektywnej, tj. opartej na przewadze obiektywnego faktu naruszenia normy sankcjonowanej, który sam w sobie uzasadnia postawienie zarzutu niezachowania należytej ostrożności wymagane w stosunkach danego rodzaju.
Opracowanie: Maria Przekopowska, Kamil Szkup, CBE Polska
Artykuł został przygotowany w oparciu o wykłady i materiały specjalistycznych warsztatów "Białe certyfikaty w świetle ostatecznych rozporządzeń wykonawczych", które odbyły się w dniu 5 grudnia 2012 roku, w Warszawie. Wydarzenie zorganizował zespół CBE Polska w współpracy z dr Zdzisławem Murasem
Ze względu na na mnogość problemów CBE POLSKA zaprasza na na kolejne spotkanie już 31 stycznia 2013 roku w Warszawie
Według wcześniejszych założeń, cel zwiększenia efektywności energetycznej o 20% do 2020 r. był celem o charakterze obligatoryjnym. W 2012 roku, po długich debatach w Parlamencie Europejskim, zmieniono go na cel indykatywny. O ile na poziomie krajowym dyrektywa mówi, że przy rozliczeniu z Komisją jest to cel indykatywny, to Państwa członkowskie zostały zobligowane do nałożenia celów obligatoryjnych na przedsiębiorstwa! Nastąpiło więc zejście odpowiedzialności z pułapu politycznego krajowego na pułap poszczególnych państw członkowskich.
Warto odnotować jeszcze fakt, iż wymogi zawarte w dyrektywie 2012/27/UE są wymogami minimalnymi i nie uniemożliwiają państwom członkowskim utrzymywania lub wprowadzania surowszych środków, jednakże dany kraj musi poinformować Komisję Europejską o planowanych „surowszych” środkach.
Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski
Gdy został sporządzony drugi Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej dla Polski (dostępny na stronie: http://www.mg.gov.pl/node/15923), po zliczeniu oszczędności jakimi dysponujemy, okazało się, że obowiązek wprowadzony poprzez unijną dyrektywę został już wypełniony. W 2016 roku Polska osiągnie oszczędność na poziomie 9%, czyli 4,6 Mtoe (toe – tona oleju ekwiwalentnego, równoważnik jednej tony ropy naftowej o wartości opałowej równej 41 868 kJ/kg ) oszczędności energii paliwa pierwotnego. Gdy Ministerstwo Gospodarki zweryfikowało drugi KPD i zanalizowało sytuację, automatyczne wzrósł cel z 9% na 11%.
Zgodnie z informacjami zawartymi w drugim KPD, Polska od lat dziewięćdziesiątych poczyniła ogromne postępy w zakresie efektywności energetycznej. Zapomniano jednak dodać, iż tak dobre wyniki są powodem upadku część niezmodernizowanych przedsiębiorstw. Oczywiście bardzo dużo zakładów – szukając oszczędności – zrealizowało przedsięwzięcia efektywnościowe jednakże nie taką skalę jak pokazuje raport.
Białe certyfikaty tuż tuż...
Najnowszym problemem, który spędza sen z powiek większości przedsiębiorstw jest system tzw. białych certyfikatów efektywności energetycznej. Pojawi się on w Polsce już od 2013 roku i będzie instrumentem, który wykorzystuje mechanizmy rynkowe do wspierania efektywności energetycznej. System skierowany jest do bardzo szerokiej i zróżnicowanej grupy podmiotów, które należą do różnych branż. Pod system podlegać bowiem będą: firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny lub ciepło odbiorcom końcowym oraz podmioty z sektora nieruchomości, szkoły, szpitale, centra handlowe, firmy produkcyjne i usługowe. Tym samym, system tzw. białych certyfikatów stanie się skomplikowanym obowiązkiem dla podmiotów zobligowanych w ustawie, jak również bonusem finansowym dla firm, które udowodnią zaoszczędzenie określonej ilości energii poprzez zrealizowanie inwestycji służących poprawie efektywności energetycznej.
By system mógł poprawnie funkcjonować, musi pojawić się ostatni z brakujących aktów wykonawczych do Ustawy o Efektywności Energetycznej – tj. Obwieszczenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowego wykazu przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej.
Nieprzygotowane obwieszczenie blokuje system
Pierwsza wersja obwieszczenia pojawiła się w dniu 19 listopada 2012 roku i wzbudziła spore kontrowersje wród przedsiębiorców. Obwieszczenie miało mieć charakter szczegółowy, powinno obejmować cały zakres przedsięwzięć, które będą służyły poprawie efektywności, natomiast obecnie znajdujemy w nim zapisy w stylu: „w tym także”, „na przykład”, „które dotyczą” etc. Zapisy te tworzą katalogi otwarte, pokazują tylko i wyłącznie przykłady. Nie spełnia to założonego celu, gdyż mogą zacząć się spory interpretacyjne np. dotyczące przynależności urządzeń do odpowiednich grup czy kategorii.
Zdaniem dr Murasa: obwieszczenie powinno mieć charakter bardziej ogólny, ale wskazywać precyzyjnie zakresy. Jeśli np. przedsięwzięcie ma mieć na celu poprawę efektywności energetycznej oświetlenia, obwieszczenie powinno jednoznacznie precyzować, czy powinno zostać uwzględnione jedynie źródło światła, czy również jego oprawa.
Reasumując, jeśli kategorie otwarte zostaną przyjęte, to istnieje ryzyko sporów o konkretne urządzenia, które przedsiębiorcy będą chcieli zgłosić w ramach zwiększania efektywności energetycznej.
Przetargi związane z efektywnością energetyczną
Zgodnie z Ustawą, wybór przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej, za które można uzyskać ŚEE (BC) ma następować w drodze przetargu organizowanego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Przetarg ma być ogłaszany na dwa miesiące przed terminem jego przeprowadzania i organizowany przynajmniej raz w roku (kolejne przetargi mają być organizowane w zależności od potrzeb, aby zapewnić odpowiednią ilość oszczędności w celu realizacji obowiązku).
Aby wystartować w przetargu należy mieć oszczędność energii o równowartości minimum 10 toe średnio w skali roku (to bardzo niski próg, żeby go osiągnąć wystarczy wymienić stolarkę okienną i przeprowadzić termomodernizację w pięciu stumetrowych mieszkaniach, zwłaszcza że do przetargu mogą zostać zgłoszone przedsięwzięcia tego samego rodzaju, które dają łączną oszczędność 10 toe średnio w ciągu roku).
Dr Muras przypomina, że „do przetargu nie może zostać zgłoszone przedsięwzięcie zakończone przed 1 stycznia 2011 roku oraz przedsięwzięcie, na którego realizacje przyznano premię termomodernizacyjną, o której mowa w art. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów lub uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej lub z budżetu Państwa.” Ponadto, zgodnie z art. 13 wspomnianej ustawy, do przetargu nie kwalifikują się przedsięwzięcia określone w oświadczeniu przedsiębiorstwa energochłonnego.
W przetargu mogą uczestniczyć podmioty, które przedłożyły poprawną deklarację przetargową wraz z audytem efektywności energetycznej. Deklaracja, powinna zawierać dane teleadresowe podmiotu, u którego zrealizowano lub zostanie zrealizowane przedsięwzięcie efektywnościowe (lub podmiotu upoważnionego) oraz określenie wartości BC, których podmiot żąda i dane dotyczące ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku (w toe), a także wskazanie okresu uzyskiwania oszczędności.
Ponadto, deklaracja powinna zawierać określenie wartości efektu energetycznego (ω), czyli stosunku ilości energii zaoszczędzonej średnio w ciągu roku w wyniku realizacji przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej do wartości świadectwa efektywności energetycznej. Wspomniana dokumentacja powinna informować również o rodzaju przedsięwzięcia i terminie jego realizacji oraz o braku przesłanek negatywnych wymienionych w art. 18 ust. 2, a także o okresie uzyskiwania oszczędności. Warto odnotować, że udział w przetargu jest bezpłatny.
Przetarg ma rozstrzygać Komisja Przetargowa, a wygrywają go podmioty, które zadeklarowały wartość efektu energetycznego (ω), zawierający się w przedziale (t * ωśr; ωmax), gdzie „t” to współczynnik akceptacji ofert określany przez Ministerstwo Gospodarki, „ωmax” to najwyższa zadeklarowana w danym przetargu wartość efektu energetycznego, zaś „ωśr” to średnia wartość efektu energetycznego, czyli średnia zadeklarowanych w danym przetargu wartości efektów energetycznych ważoną ilością energii zaoszczędzonej w wyniku realizacji zgłoszonego do przetargu, danego przedsięwzięcia lub przedsięwzięć tego samego rodzaju służących poprawie efektywności energetycznej, w łącznej ilości energii zaoszczędzonej przez wszystkie zgłoszone do przetargu przedsięwzięcia.
System wydawania Białych Certyfikatów
Potwierdzeniem deklarowanej oszczędności energii wynikającej z przedsięwzięcia (lub przedsięwzięć tego samego rodzaju) służącego poprawie efektywności energetycznej, przez podmiot, który wygrał przetarg, jest – wystawiane przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki – ŚEE (świadectwo efektywności energetycznej) potocznie zwane BC (białym certyfikatem).
Dr Muras podkreśla, że informacje o każdym wygranym BC wraz z kartą audytu „nagrodzonego” przedsięwzięcia, będzie można znaleźć w Biuletynie Informacji Publicznej URE. Umożliwi to tzw. kontrolę społeczną, jednakże aktualne prawodawstwo nie przewiduje żadnego systemu korygowania błędnie przyznanych BC (ani niesłusznie nieprzyznanych).
Audyty efektywności energetycznej
W ustawie o efektywności energetycznej zaproponowano zmianę brzmienia art. 22 ust. 3 zastępując audytora - „osobą” (wykonującą audyt) oraz uchylenie ust. 5 w art 28, który dotyczy zaświadczenia o niekaralności audytora, a także uchylenie przepisów art. 29-34, które dotyczą: przesłanek uzyskania uprawnień audytora, obowiązku publikowania listy audytorów, przesłanek utraty uprawnień audytora, obowiązku ubezpieczenia audytorów funkcjonowania komisji kwalifikacyjnych do spraw egzaminowania audytorów oraz uznawania uprawnień nabytych w innych państwach UE, EFTA i Konfederacji Szwajcarskiej.
Audyt efektywności powinien zawierać dane teleadresowe podmiotu, u którego zostanie zrealizowane przedsięwzięcie służące poprawie efektywności energetycznej (lub podmiotu przez niego upoważnionego), kartę audytu efektywności energetycznej, której wzór został określony w rozporządzeniu, oznaczenie miejsca lokalizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, ocenę stanu technicznego oraz analizę zużycia energii obiektu, urządzenia lub instalacji oraz ocenę efektów uzyskanych w wyniku relacji przedsięwzięcia (służącego poprawie efektywności), która będzie zawierała w szczególności określenie osiągniętej oszczędności energii.
Ocena stanu technicznego obiektu, urządzenia technicznego lub instalacji oraz analizy zużycia przez nie energii powinna zawierać w szczególności inwentaryzację określającą rodzaj przedsięwzięcia i jego parametry pracy, ogólne dane techniczne, dokumentację lub opis techniczny. Wspomniana ocena powinna obejmować również wyniki oszacowań zużycia energii przez obiekt przedsięwzięcia z wykorzystaniem metod analitycznych i z uwzględnieniem danych znamionowych lub katalogowych oraz czynników wpływających na zużycie energii, a także wyniki pomiarów wielkości fizycznych i parametrów pracy z uwzględnieniem czynników wpływających na zużycie przez nie energii oraz charakterystyki sprzętu pomiarowego wraz z udokumentowanymi pomiarami i określeniem okresów ich wykonania. Ponadto w ocenie stanu technicznego należy zawrzeć ocenę błędów wykonanych pomiarów i wewnętrznej spójności ich wyników oraz uzgodnienie wyników pomiarów z oszacowaniami analitycznymi, a także określenie całkowitej, bazowej wielkości zużycia energii przez obiekt przedsięwzięcia: wielkość produkcji, usytuowanie budynku, jego zasiedlenie (gęstość, okresowość) i warunki eksploatacyjne (temperatura, wilgotność, intensywność oświetlenia i wentylacji). Bardzo istotne jest również zawarcie informacji określających całkowitą, bazową wielkość zużycia energii według stanu przed zrealizowaniem przedsięwzięcia (lub przedsięwzięć tego samego rodzaju) służącego poprawie efektywności energetycznej. Sporządzający audyt powinien załączyć również wykaz obowiązujących przepisów, norm, dokumentów i danych źródłowych, z których korzystał.
Ocena efektów uzyskanych w wyniku realizacji przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej, stosownie do sposobu sporządzania audytu, powinna zawierać wskazanie realizowanego działania oraz szczegółowy opis usprawnień, określenie sposobu wykonania analizy danych i metod obliczeniowych oraz zastosowanych modeli matematycznych, a także szczegółową specyfikację: wzorów, wskaźników i współczynników użytych w obliczeniach.
Dodatkowo we wspomnianej ocenie należy zawrzeć opis przyjętych założeń oraz wskazanie źródeł danych zastosowanych do obliczeń oszczędności energii, wyniki obliczeń, w szczególności osiągniętej średniorocznej oszczędności energii oraz łącznej redukcji kosztów eksploatacji obiektu przedsięwzięcia, wnioski wskazujące na zasadność wyboru tego przedsięwzięcia oraz wykaz wykorzystanych programów komputerowych użytych do obliczania oszczędności energii.
Cała odpowiedzialność za weryfikację audytorów przechodzi na przedsiębiorstwo
Dr Muras zwraca uwagę na fakt, iż osoby, które będą wykonywały audyty, nie podlegają żadnemu obowiązkowemu ubezpieczeniu. Oznacza to tyle, że Państwo Polskie zdejmuje z siebie odpowiedzialności weryfikacji audytorów w jakimkolwiek zakresie – cała odpowiedzialność za weryfikację audytorów przechodzi na przedsiębiorstwo, które będzie musiało samodzielnie sprawdzić: czy ktoś rzetelnie zrobi audyt, czy jest to osoba wiarygodna i czy przy ewentualnej szkodzie audytor będzie w stanie pokryć jej koszty.
Rozliczenie obowiązku oraz system kar
Przedsiębiorstwo energetyczne, odbiorca końcowy, dom maklerski lub towarowy dom maklerski mogą żądać wydania przez Towarową Giełdę Energii kub inny rynek regulowany prowadzący RPMŚEE dokumentu stwierdzającego prawa majątkowe wynikające z ŚEE przysługujące wnioskodawcy. Mogą też złożyć wniosek o umorzenie określonej ilości świadectw, wraz z dokumentem potwierdzającym ilość PMŚEE wydanych przez TGE. Ponadto, TDM lub DM może także złożyć wniosek o umorzenie ŚEE należących do innego podmiotu, jeśli dodatkowo dostarczy pisemną zgodę tego podmiotu na zliczenie tych świadectw do wypełnienia obowiązku. Świadectwo umorzone do 31 marca danego roku jest uwzględniane do rozliczenia obowiązku za poprzedni rok.
Po pierwsze, Prezes URE nakłada na podmiot zobowiązany karę do 10% przychodu tego przedsiębiorstwa (z roku podatkowego poprzedzającego rok nałożenia kary) w przypadku, gdy podmiot nie dopełnia obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia świadectwa efektywności energetycznej lub nie uiszcza opłaty zastępczej. Po drugie, gdy podmiot zobowiązany nie przedstawia w wyznaczonym terminie dokumentów lub informacji, niezbędnych do oceny wypełnienia obowiązku na żądanie PURE. Po trzecie, gdy przedłożył Prezesowi URE wniosek o umorzenie świadectwa efektywności energetycznej, zawierający nieprawdziwe dane.
Ponadto, Prezes URE nakłada na podmiot uprawniony karę w wysokości do 2.000.000 euro jeżeli podmiot zobowiązany w deklaracji przetargowej podał nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, nie zrealizował przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej wbrew zobowiązaniu albo nie zawiadomił o zakończeniu przedsięwzięcia służącego poprawie efektywności energetycznej w terminie 30 dni od jego zakończenia lub zawiadamiając, udzielił nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji. Prezes nakłada karę w wysokości 2.000.000 euro również wtedy, gdy podmiot uzyskał oszczędność energii niższą niż określona w deklaracji przetargowej, stwierdzoną w wyniku powykonawczego audytu oraz gdy nie dopełnia obowiązku umorzenia ŚEE, które pobrał nienależnie, a także jeśli mimo zakazu uczestniczył w przetargach.
Dr Muras przypomina, że brzmienie przepisu art. 35 (podobne do art. 56 uPe) przesądza, iż Prezes Urzędu Regulacji Energetyki jest zobligowany, a nie uprawniony, do nałożenia kary w razie stwierdzenia okoliczności jej podlegających (analogia do orzecznictwa na gruncie uPe np. SN w wyroku 25 kwietnia 2007 sygn. Akt III SK 1/07). Przepisy art. 35 stanowią samodzielną podstawę do wymierzenia kary pieniężnej i nie przewidują konieczności wykazania zawinionego działania podmiotu zobligowanego. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego w sprawach deliktów administracyjnych przyjmuje się koncepcję tzw. winy obiektywnej, tj. opartej na przewadze obiektywnego faktu naruszenia normy sankcjonowanej, który sam w sobie uzasadnia postawienie zarzutu niezachowania należytej ostrożności wymagane w stosunkach danego rodzaju.
Opracowanie: Maria Przekopowska, Kamil Szkup, CBE Polska
Artykuł został przygotowany w oparciu o wykłady i materiały specjalistycznych warsztatów "Białe certyfikaty w świetle ostatecznych rozporządzeń wykonawczych", które odbyły się w dniu 5 grudnia 2012 roku, w Warszawie. Wydarzenie zorganizował zespół CBE Polska w współpracy z dr Zdzisławem Murasem
Ze względu na na mnogość problemów CBE POLSKA zaprasza na na kolejne spotkanie już 31 stycznia 2013 roku w Warszawie
